تحلیل جامع ماده ۷۹ قانون مالیات‌های مستقیم (حذف شده): گذشته، حال و تاثیرات آن

مقدمه

قوانین مالیاتی، ستون فقرات هر نظام اقتصادی هستند و با گذشت زمان، متناسب با نیازها و تحولات اقتصادی و اجتماعی، دستخوش تغییر و اصلاح می‌شوند. آگاهی از این تغییرات، به ویژه در مورد موادی که حذف شده‌اند اما آثار حقوقی و مالی گذشته آن‌ها همچنان می‌تواند مورد بحث باشد، برای فعالان اقتصادی، مدیران مالی و حسابداران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ماده ۷۹ قانون مالیات‌های مستقیم یکی از این مواد است که اکنون حذف گردیده، اما بررسی پیشینه و دلیل حذف آن، به درک بهتر روند تکامل قوانین مالیاتی و نحوه برخورد با مفاهیم مالیاتی مشابه در وضعیت کنونی کمک شایانی می‌کند. در این مقاله به تفسیر و تحلیل جامع ماده ۷۹ قانون مالیات‌های مستقیم (حذف شده)، چرایی حذف آن و پیامدهای این تغییر خواهیم پرداخت.

محتوای اصلی

۱. ماده ۷۹ قانون مالیات‌های مستقیم (پیش از حذف): ماهیت و دامنه شمول

ماده ۷۹ قانون مالیات‌های مستقیم (مصوب ۱۳۶۶ و اصلاحات بعدی پیش از حذف) به موضوع مهم مالیات بر درآمد حقوق و به طور خاص، نحوه مالیات بر وجوه پرداختی بابت حق سنوات یا مزایای پایان خدمت می‌پرداخت. این ماده مقرر می‌داشت که وجوه پرداختی بابت حق سنوات یا مزایای پایان خدمت، تا حد مشخصی (معمولاً معادل سی روز آخرین حقوق و مزایای مستمر) از شمول مالیات معاف بود و مازاد بر آن مشمول مالیات بر درآمد حقوق می‌شد.

هدف از این ماده، فراهم آوردن نوعی معافیت مالیاتی برای بخش مشخصی از مزایای پایان خدمت کارکنان بود تا در زمان اتمام همکاری، باری از دوش مالیاتی آن‌ها برداشته شود. این رویکرد، نقش مهمی در محاسبات پایان کار کارکنان و همچنین برنامه‌ریزی مالیاتی کارفرمایان داشت.

۲. چرایی و روند حذف ماده ۷۹

در راستای اصلاحات گسترده و جامع قوانین مالیاتی کشور، به ویژه قانون اصلاح موادی از قانون مالیات‌های مستقیم مصوب ۲۷ بهمن ۱۳۸۰، بسیاری از مواد قانون مالیات‌های مستقیم مورد بازنگری قرار گرفتند تا نظام مالیاتی کشور بهینه و کارآمدتر شود. ماده ۷۹ نیز در جریان این اصلاحات، حذف گردید.

دلایل اصلی حذف این ماده را می‌توان در موارد زیر جستجو کرد:

• یکپارچه‌سازی و رفع ابهام: قانون‌گذار با هدف جلوگیری از پراکندگی احکام مشابه و ادغام آن‌ها در فصول مربوطه، تصمیم به حذف این ماده گرفت. بسیاری از معافیت‌ها و مقررات مربوط به مالیات بر حقوق که به صورت پراکنده در مواد مختلف آمده بود، در سایر مواد (مانند ماده ۹۱) تجمیع یا بازتعریف شدند.
• تغییر رویکرد مالیاتی: ممکن است رویکرد کلی نظام مالیاتی نسبت به معافیت‌های خاص تغییر کرده باشد، به سمت سیستمی که معافیت‌ها کمتر و هدفمندتر باشند و بیشتر در چارچوب کلی مالیات بر درآمد حقوق جای گیرند.
• پوشش توسط سایر مواد: محتوای این ماده به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در مواد دیگر، به ویژه ماده ۹۱ قانون مالیات‌های مستقیم (که به معافیت‌های مالیات بر درآمد حقوق می‌پردازد) و یا در مقررات عمومی‌تر مربوط به مالیات بر درآمد حقوق، ادغام شد. به عنوان مثال، در حال حاضر برخی از مزایای پایان خدمت تحت شرایطی در چارچوب معافیت‌های کلی حقوق قرار می‌گیرند یا نحوه محاسبه آن‌ها با بخشنامه‌ها و آیین‌نامه‌ها مشخص می‌شود.

۳. وضعیت فعلی مالیات بر مزایای پایان خدمت پس از حذف ماده ۷۹

پس از حذف ماده ۷۹، نحوه مالیات بر درآمد حقوق و مزایای پایان خدمت، عمدتاً بر اساس ماده ۹۱ قانون مالیات‌های مستقیم و تبصره‌ها و آیین‌نامه‌های اجرایی آن تعیین می‌شود. بر اساس ماده ۹۱، برخی از اقلام پرداختی به کارکنان از شمول مالیات بر حقوق معاف هستند. در طول زمان و با اصلاحات بعدی، این ماده نیز دستخوش تغییراتی شده است.

نکات کلیدی در وضعیت فعلی:

• معافیت‌های ماده ۹۱: ماده ۹۱ صراحتاً مواردی مانند «حقوق بازنشستگی و وظیفه و مستمری و پایان خدمت و خسارت اخراج و بازخرید خدمت و وظیفه یا مستمری پرداختی به وراث و حق سنوات و حقوق ایام مرخصی استفاده نشده» را از شمول مالیات بر درآمد حقوق معاف می‌داند.
• اهمیت بخشنامه‌ها و آیین‌نامه‌ها: با وجود کلیات ماده ۹۱، تفسیر و اجرای دقیق نحوه مالیات بر مزایای پایان خدمت، مستلزم مراجعه به آخرین بخشنامه‌ها، آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های سازمان امور مالیاتی کشور است که جزئیات و سقف معافیت‌ها را تعیین می‌کنند. این دستورالعمل‌ها به صورت دوره‌ای بروزرسانی می‌شوند و تعیین می‌کنند که برای مثال، «حق سنوات» تا چه میزان و تحت چه شرایطی از مالیات معاف است یا نرخ مالیات بر مازاد آن چگونه محاسبه می‌شود.
• ضرورت به‌روزرسانی اطلاعات: با توجه به تغییرات مداوم در قوانین و مقررات مالیاتی و اجرایی، ضروری است که مدیران مالی، حسابداران و کارفرمایان همواره از آخرین قوانین، بخشنامه‌ها و رویه‌های اجرایی سازمان امور مالیاتی در خصوص مالیات بر حقوق و مزایای پایان خدمت مطلع باشند.

۴. پیامدهای حذف ماده ۷۹ بر اشخاص و نظام مالیاتی

حذف ماده ۷۹ قانون مالیات‌های مستقیم پیامدهای متعددی در پی داشته است:

• برای کارفرمایان: نیاز به بازنگری و تطبیق سیستم‌های حسابداری و حقوق و دستمزد خود با مقررات جدید مربوط به مالیات بر مزایای پایان خدمت و اطلاع از آخرین بخشنامه‌ها.
• برای کارکنان: درک تغییرات در نحوه محاسبه خالص دریافتی مزایای پایان خدمت (در صورت تغییر سقف معافیت‌ها یا نحوه محاسبه مالیات).
• برای نظام مالیاتی: حرکت به سمت یکپارچگی بیشتر و احتمالا کاهش پیچیدگی‌های ناشی از مواد پراکنده. اما در عین حال، ممکن است نیاز به تفسیر دقیق‌تر از مواد جایگزین و بخشنامه‌های مربوطه را افزایش دهد که می‌تواند چالش‌هایی را برای مودیان به همراه داشته باشد.

نتیجه‌گیری

حذف ماده ۷۹ قانون مالیات‌های مستقیم نمادی از پویایی و تکامل قوانین مالیاتی کشور است. این تغییر نه تنها به معنای بی‌اعتباری گذشته نیست، بلکه درک آن به ما کمک می‌کند تا روند قانون‌گذاری، دلایل اصلاحات و تأثیر آن‌ها بر فضای کسب و کار و روابط کار و کارگری را بهتر بفهمیم. امروزه، مالیات بر مزایای پایان خدمت عمدتاً تحت پوشش ماده ۹۱ قانون مالیات‌های مستقیم و بخشنامه‌ها و آیین‌نامه‌های اجرایی سازمان امور مالیاتی قرار دارد. لذا، برای اطمینان از صحت محاسبات و رعایت کامل قوانین، آگاهی مستمر از آخرین مقررات جاری امری ضروری است.

سوالات متداول

۱. ماده ۷۹ قانون مالیات‌های مستقیم دقیقاً در مورد چه موضوعی بود؟
ماده ۷۹ به نحوه مالیات بر «وجوه پرداختی بابت حق سنوات یا مزایای پایان خدمت» می‌پرداخت و معافیت‌های خاصی را برای بخشی از این پرداخت‌ها در نظر می‌گرفت.

۲. چرا ماده ۷۹ قانون مالیات‌های مستقیم حذف شد؟
حذف این ماده در راستای اصلاحات جامع قوانین مالیاتی و به منظور یکپارچه‌سازی، رفع ابهام و تجمیع مقررات مربوط به مالیات بر حقوق در مواد دیگر (به ویژه ماده ۹۱) صورت گرفت.

۳. در حال حاضر نحوه مالیات بر حق سنوات و مزایای پایان خدمت چگونه است؟
پس از حذف ماده ۷۹، مقررات مربوط به مالیات بر مزایای پایان خدمت، عمدتاً بر اساس ماده ۹۱ قانون مالیات‌های مستقیم و بخشنامه‌ها و آیین‌نامه‌های اجرایی سازمان امور مالیاتی کشور تعیین می‌شود که سقف و شرایط معافیت‌ها را مشخص می‌کنند.

۴. آیا حذف ماده ۷۹ تأثیری بر قراردادهای کاری قدیمی یا پرداخت‌های سنوات گذشته دارد؟
قوانین مالیاتی معمولاً عطف به ماسبق نمی‌شوند. پرداخت‌هایی که در زمان حاکمیت ماده ۷۹ انجام شده‌اند، تابع همان قانون بودند. اما پرداخت‌های آتی، حتی اگر قرارداد قدیمی باشد، تابع قوانین مالیاتی جاری خواهند بود. با این حال، برای موارد خاص باید با کارشناس مالیاتی مشورت شود.

۵. برای کسب اطلاعات دقیق و به‌روز در مورد مالیات بر حقوق و مزایای پایان خدمت به چه منبعی مراجعه کنیم؟
برای اطلاعات دقیق و به‌روز، مراجعه به آخرین نسخه قانون مالیات‌های مستقیم، بخشنامه‌ها، آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های سازمان امور مالیاتی کشور، و همچنین مشاوره با کارشناسان مالیاتی خبره ضروری است.

برای دریافت پاسخ سوالات بیشتر و مشاوره تخصصی در زمینه قوانین مالیاتی و کار، به صفحه اینستاگرام ما به آدرس @poryanezafat72 مراجعه نمایید.