تفسیر و تحلیل مواد 35 تا 37 قانون مالیات‌های مستقیم (حذف شده): مروری بر گذشته و جایگاه کنونی

مقدمه

در نظام حقوقی و مالیاتی هر کشور، قوانین همواره در حال تغییر و تکامل هستند. آشنایی با مواد قانونی حذف شده، نه تنها به درک عمیق‌تر تحولات تقنینی کمک می‌کند، بلکه بینشی جامع نسبت به منطق و فلسفه پشت اصلاحات قانونی ارائه می‌دهد. در این مقاله، به تفسیر و تحلیل مواد 35 تا 37 قانون مالیات‌های مستقیم می‌پردازیم؛ موادی که با اصلاحیه سال 1380 حذف شده‌اند، اما درک محتوای آن‌ها برای هر فعال اقتصادی، حسابدار، و مشاور مالیاتی حائز اهمیت است. هدف از این بررسی، ارائه یک دیدگاه روشن نسبت به گذشته این قوانین، دلایل حذف آن‌ها و چگونگی جایگزینی آن‌ها با مواد قانونی فعلی است.

محتوای اصلی

1. پیشینه تاریخی و جایگاه مواد 35 تا 37 قبل از حذف

پیش از اصلاحات گسترده قانون مالیات‌های مستقیم در سال 1380، مواد 35 تا 37 این قانون به موضوع مهم «مالیات بر نقل و انتقال سهام و سهم‌الشرکه» و همچنین «مالیات بر درآمد اتفاقی» می‌پرداختند. درک محتوای این مواد، ضرورت شناخت رویکرد قانون‌گذار در گذشته نسبت به این نوع درآمدها را نمایان می‌سازد.

• ماده 35 (سابق): این ماده به مالیات بر نقل و انتقال سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار اختصاص داشت. طبق این ماده، نقل و انتقال سهام شرکت‌های بورسی مشمول مالیات مقطوعی بر اساس ارزش فروش سهام بود. هدف از این مالیات، تنظیم بازار سرمایه و همچنین تأمین بخشی از درآمدهای دولت از طریق معاملات سهام بود. نرخ و شیوه محاسبه در این ماده، متفاوت از شرکت‌های غیربورسی تعیین شده بود تا با ماهیت پویای بازار سرمایه همخوانی داشته باشد.

• ماده 36 (سابق): این ماده ناظر بر مالیات نقل و انتقال سهام و سهم‌الشرکه شرکت‌هایی بود که در بورس اوراق بهادار پذیرفته نشده بودند. در این حالت، مالیات معمولاً بر اساس مابه‌التفاوت ارزش دفتری یا اسمی و قیمت فروش محاسبه می‌شد و نرخ آن نیز می‌توانست متفاوت از شرکت‌های بورسی باشد. پیچیدگی‌های ارزش‌گذاری شرکت‌های غیربورسی، چالش‌های خاصی را در اجرای این ماده ایجاد می‌کرد.

• ماده 37 (سابق): این ماده به ضوابط و روش‌های تعیین ارزش سهام یا سهم‌الشرکه در موارد خاص، به ویژه در شرایطی که قیمت توافقی به وضوح منعکس‌کننده ارزش واقعی نبود یا در مورد شرکت‌های غیربورسی، می‌پرداخت. این ماده غالباً شامل مقرراتی برای جلوگیری از فرار مالیاتی از طریق اعلام قیمت‌های غیرواقعی بود و اهمیت آن در اطمینان از صحت محاسبات مالیاتی بود. همچنین بخش‌هایی از این مواد به مالیات بر درآمد اتفاقی نیز اشاره داشتند که بر درآمدهای غیرمترقبه و بدون منشاء مشخص اعمال می‌شد.

2. اهمیت و اهداف اولیه این مواد

مواد 35 تا 37، بخش مهمی از چارچوب مالیاتی کشور را در زمینه معاملات سرمایه و درآمدهای خاص تشکیل می‌دادند. اهداف اصلی از وضع این مواد عبارت بودند از:

• تامین درآمد برای دولت: اخذ مالیات از سود حاصل از نقل و انتقال دارایی‌های سرمایه‌ای و درآمدهای اتفاقی.
• شفافیت اقتصادی: الزام به ثبت و گزارش‌دهی معاملات، که به شفافیت بیشتر در حوزه سرمایه‌گذاری کمک می‌کرد.
• کنترل سوداگری: به دلیل اخذ مالیات از سود حاصل از خرید و فروش سهام، تا حدودی می‌توانست ابزاری برای کنترل سوداگری در بازارهای مالی باشد.

3. دلایل حذف و اصلاحات قانونی

حذف مواد 35 تا 37 و جایگزینی آن‌ها در اصلاحیه بزرگ قانون مالیات‌های مستقیم در سال 1380، ناشی از چندین دلیل مهم بود:

• ساده‌سازی قوانین: قانون‌گذار به دنبال ساده‌سازی و شفاف‌سازی فرآیندهای مالیاتی برای مودیان بود.
• یکپارچه‌سازی: تجمیع مقررات مربوط به مالیات نقل و انتقال سهام در بخش‌های متمرکزتر قانون.
• تشویق سرمایه‌گذاری: با تغییر رویکرد و گاهی کاهش نرخ مالیات یا تسهیل فرآیندها، هدف تشویق سرمایه‌گذاری در بورس و شرکت‌ها بود.
• تطابق با شرایط اقتصادی جدید: با تحولات اقتصادی و نیاز به پویایی بیشتر در بازار سرمایه، اصلاح قوانین ضروری به نظر می‌رسید.

4. جایگزین‌های قانونی و وضعیت کنونی

با حذف مواد 35 تا 37، مقررات مربوط به مالیات نقل و انتقال سهام و سهم‌الشرکه به مواد دیگری از قانون مالیات‌های مستقیم منتقل شد. مهم‌ترین جایگزین‌ها عبارتند از:

• ماده 143 قانون مالیات‌های مستقیم: این ماده به مالیات نقل و انتقال سهام و حق تقدم سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار یا بازار خارج از بورس (فرابورس) می‌پردازد. بر اساس این ماده، از هر نقل و انتقال سهام و حق تقدم سهام، مالیات مقطوعی به نرخ 0.5 درصد (نیم درصد) ارزش فروش سهام و حق تقدم سهام دریافت می‌شود. این مالیات به صورت قطعی بوده و از این بابت، وجه دیگری به عنوان مالیات بر درآمد نقل و انتقال سهام از فروشنده مطالبه نخواهد شد. این رویکرد، فرآیند را برای شرکت‌های بورسی بسیار ساده و شفاف کرده است.

• ماده 143 مکرر قانون مالیات‌های مستقیم: این ماده به نقل و انتقال سهم‌الشرکه یا سهام و سایر اوراق بهادار شرکت‌هایی می‌پردازد که در بورس یا فرابورس پذیرفته نشده‌اند. در این حالت، مالیات نقل و انتقال به نرخ چهار درصد ارزش اسمی سهام یا سهم‌الشرکه در تاریخ انتقال محاسبه می‌شود. در برخی موارد نیز ممکن است برای ارزش‌گذاری سهام شرکت‌های غیربورسی، از روش‌های دیگر یا نظر کارشناس رسمی دادگستری استفاده شود.

این تغییرات نشان‌دهنده رویکرد قانون‌گذار به سمت سادگی و کارآمدی بیشتر در دریافت مالیات از نقل و انتقال سهام و سهم‌الشرکه است. همچنین، مالیات بر درآمد اتفاقی نیز به تفصیل در مواد دیگری از قانون مالیات‌های مستقیم (مانند مواد 119 به بعد) مورد اشاره قرار گرفته و از کلیت مواد 35 تا 37 خارج شده است.

نتیجه‌گیری

مطالعه مواد حذف شده 35 تا 37 قانون مالیات‌های مستقیم، فرصتی است برای درک عمیق‌تر تحولات و اصلاحات قوانین مالیاتی در ایران. این مواد، علی‌رغم عدم اعتبار کنونی، نشان‌دهنده بخشی از تاریخ قانون‌گذاری مالیاتی کشور در زمینه مالیات بر نقل و انتقال سهام و درآمدهای اتفاقی هستند. آگاهی از دلایل حذف آن‌ها و شناخت مواد جایگزین (مانند مواد 143 و 143 مکرر)، برای هر کسی که در حوزه مالی و مالیاتی فعالیت می‌کند، ضروری است. این دانش به افراد کمک می‌کند تا با دیدی بازتر به قوانین جاری بنگرند و از پیچیدگی‌های احتمالی در تفسیر و اجرای آن‌ها دوری کنند.

سوالات متداول

1. آیا مواد 35 تا 37 قانون مالیات‌های مستقیم در حال حاضر معتبر هستند؟
خیر، این مواد با اصلاحیه بزرگ قانون مالیات‌های مستقیم در سال 1380 حذف شده‌اند و دیگر اعتبار قانونی ندارند.

2. در حال حاضر، مالیات نقل و انتقال سهام و سهم‌الشرکه چگونه محاسبه می‌شود؟
مالیات نقل و انتقال سهام شرکت‌های بورسی و فرابورسی طبق ماده 143 قانون مالیات‌های مستقیم به نرخ 0.5 درصد ارزش فروش و مالیات نقل و انتقال سهام و سهم‌الشرکه شرکت‌های غیربورسی طبق ماده 143 مکرر به نرخ چهار درصد ارزش اسمی محاسبه می‌شود.

3. چرا مواد 35 تا 37 قانون مالیات‌های مستقیم حذف شدند؟
دلایل اصلی حذف این مواد شامل ساده‌سازی و یکپارچه‌سازی قوانین مالیاتی، تشویق سرمایه‌گذاری و تطابق با شرایط جدید اقتصادی کشور بوده است.

4. دانستن درباره مواد حذف شده چه فایده‌ای برای فعالان مالیاتی دارد؟
آگاهی از مواد حذف شده به درک عمیق‌تر تاریخچه و سیر تحول قوانین مالیاتی کمک می‌کند و بینشی نسبت به منطق اصلاحات و جایگاه قوانین فعلی فراهم می‌آورد. این دانش برای تحلیل، مشاوره و پیش‌بینی روندهای آتی مالیاتی مفید است.

5. آیا نرخ مالیات نقل و انتقال سهام از زمان حذف این مواد تغییرات عمده‌ای داشته است؟
بله، با جایگزینی این مواد و اصلاحات بعدی، نرخ‌ها و شیوه‌های محاسبه مالیات نقل و انتقال سهام برای شرکت‌های بورسی و غیربورسی تغییر کرده و غالباً به سمت ساده‌سازی و تعیین نرخ‌های مقطوع پیش رفته است.

جهت طرح سوالات تخصصی و دریافت مشاوره، می‌توانید به صفحه اینستاگرام ما به آدرس @poryanezafat72 مراجعه نمایید.