تحلیل و تفسیر ماده ۴ قانون پایانه های فروشگاهی و سامانه مودیان: اصل صحت اطلاعات و محدودیت مراجعه ماموران مالیاتی

مقدمه

در عصر حاضر، تحول دیجیتال و ضرورت شفافیت اقتصادی، دولت‌ها را به سمت اصلاح ساختارهای سنتی مالیاتی سوق داده است. در این راستا، تصویب «قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان» گامی بلند در مسیر هوشمندسازی نظام مالیاتی کشور محسوب می‌شود. این قانون با هدف جمع‌آوری داده‌های مالیاتی به صورت برخط و کاهش مراجعات فیزیکی، بستری نوین برای ارزیابی و وصول مالیات فراهم آورده است. در میان مواد مختلف این قانون، ماده ۴ از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ چرا که اصول بنیادین حاکم بر تعامل میان مودیان و سازمان امور مالیاتی را تبیین می‌کند. این ماده بر «اصل صحت اطلاعات ثبت‌شده توسط مودی» و «محدودیت مراجعه ماموران مالیاتی» تاکید دارد که دو رکن اساسی در ایجاد اعتماد متقابل و ارتقای کارایی نظام مالیاتی به شمار می‌آیند. هدف از این نوشتار، تحلیل و تفسیر جامع این ماده و تبیین ابعاد کاربردی آن برای فعالان اقتصادی و عموم مخاطبان است.

محتوای اصلی

ماده ۴ قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان به صراحت بیان می‌دارد:

«اصل بر صحت اطلاعات ثبت‌شده توسط مودی در سامانه مودیان است، مگر اینکه خلاف آن اثبات شود. در صورتی که سازمان امور مالیاتی کشور بر اساس اطلاعات دریافتی از سامانه مودیان یا سایر اطلاعات متقن، به صحت اطلاعات ابرازی مودی تردید کند، می‌تواند برای بررسی و راستی‌آزمایی، صرفاً در چارچوب قانون و آیین‌نامه‌های اجرایی مربوطه و با مجوز کتبی مراجع ذی‌صلاح، به دفاتر، اسناد و مدارک مودی مراجعه نماید. موارد مراجعه ماموران مالیاتی و ضوابط مربوطه توسط سازمان امور مالیاتی کشور تهیه و پس از تصویب وزیر امور اقتصادی و دارایی، لازم‌الاجرا خواهد بود.»

این ماده شامل دو بخش کلیدی است که در ادامه به تفصیل مورد بررسی قرار می‌گیرند:

۱. اصل بر صحت اطلاعات ثبت‌شده توسط مودی

این بخش از ماده ۴، نقطه عطفی در رویکرد نظام مالیاتی ایران محسوب می‌شود. پیش از این، بار اثبات صحت اطلاعات غالباً بر عهده مودی بود و ماموران مالیاتی امکان گسترده‌تری برای بازرسی و ممیزی داشتند. اما با فعال شدن سامانه مودیان و الزام مودیان به ثبت برخط اطلاعات معاملات خود (از طریق صورتحساب‌های الکترونیکی)، این اصل تغییر کرده است.

• معنای عملی: «اصل بر صحت اطلاعات ثبت‌شده» به این معناست که داده‌هایی که مودی از طریق پایانه‌های فروشگاهی خود در سامانه مودیان ثبت می‌کند، معتبر و صحیح تلقی می‌شوند و سازمان امور مالیاتی در ابتدا نیازی به راستی‌آزمایی یا درخواست مدارک اضافی برای اثبات آن‌ها ندارد. این امر موجب کاهش بار اداری برای مودیان و تسریع فرآیندهای مالیاتی می‌شود.
• مبنای اعتماد: این اصل بر مبنای اعتماد سازمان به شفافیت و صداقت مودیان بنا شده است. این رویکرد تشویقی، مودیان را ترغیب می‌کند تا اطلاعات خود را با دقت و به صورت کامل ثبت نمایند، زیرا می‌دانند که در صورت رعایت اصول، از مراجعات و بازرسی‌های مکرر در امان خواهند بود.
• کاهش ریسک: با اتکاء به اطلاعات سیستمی و یکپارچه، خطای انسانی و احتمال تخلف در فرآیند ثبت داده‌ها کاهش می‌یابد و سازمان می‌تواند با اطمینان بیشتری بر این داده‌ها تکیه کند.

۲. محدودیت مراجعه ماموران مالیاتی

بخش دوم ماده ۴، به تفصیل شرایط و ضوابط مراجعه ماموران مالیاتی به محل کسب و کار مودی را تشریح می‌کند. این محدودیت، از مهم‌ترین ابداعات این قانون برای حمایت از حقوق مودیان و جلوگیری از ممیزی‌های سلیقه‌ای و بی‌مورد است.

• استثنا بودن مراجعه: اصل کلی این است که نیازی به مراجعه فیزیکی ماموران مالیاتی وجود ندارد، مگر اینکه شرایط خاصی فراهم شود. سامانه مودیان به عنوان منبع اصلی اطلاعات عمل می‌کند و فرآیند رسیدگی عمدتاً بر اساس داده‌های الکترونیکی انجام می‌شود.
• شرایط مراجعه: ماموران مالیاتی تنها در دو صورت مجاز به مراجعه به دفاتر، اسناد و مدارک مودی هستند:
  1. تردید در صحت اطلاعات: زمانی که سازمان امور مالیاتی بر اساس اطلاعات دریافتی از سامانه مودیان یا سایر «اطلاعات متقن» (مانند گزارش‌های بانکی، اطلاعات گمرکی، گزارش سایر نهادها یا حتی گزارش‌های مردمی)، به صحت اطلاعات ابرازی مودی تردید کند. این «تردید» باید مستند و بر اساس داده‌های عینی باشد، نه صرفاً حدس و گمان.
  2. رعایت چارچوب قانونی و آیین‌نامه‌ها: هرگونه مراجعه باید در چارچوب قانون و آیین‌نامه‌های اجرایی مربوطه صورت پذیرد. این به معنای وجود ضوابط مشخص و عدم امکان اقدام خارج از چارچوب است.
  3. مجوز کتبی مراجع ذی‌صلاح: یکی از مهم‌ترین ضمانت‌های اجرایی این ماده، لزوم اخذ «مجوز کتبی مراجع ذی‌صلاح» برای هرگونه مراجعه است. این امر از مراجعات خودسرانه جلوگیری کرده و یک لایه نظارتی بر اقدامات ماموران ایجاد می‌کند. جزئیات این مراجع و فرآیند صدور مجوز در آیین‌نامه‌های اجرایی تعیین خواهد شد.
• اهمیت آیین‌نامه‌ها: ماده ۴ تاکید دارد که «موارد مراجعه ماموران مالیاتی و ضوابط مربوطه توسط سازمان امور مالیاتی کشور تهیه و پس از تصویب وزیر امور اقتصادی و دارایی، لازم‌الاجرا خواهد بود.» این بند اهمیت تدوین آیین‌نامه‌های دقیق و شفاف را نشان می‌دهد که باید به وضوح شرایط، فرآیندها، و حدود اختیارات ماموران را در زمان مراجعه مشخص کنند.

اهداف و مزایای ماده ۴:

• افزایش اعتماد: با تکیه بر اطلاعات سیستمی و کاهش مراجعات حضوری، اعتماد مودیان به سیستم مالیاتی افزایش می‌یابد.
• کاهش فساد: محدودیت در مراجعات حضوری و نیاز به مجوز کتبی، بستر سوءاستفاده‌های احتمالی را از بین می‌برد.
• افزایش کارایی: تمرکز سازمان بر تحلیل داده‌ها به جای بازرسی‌های فیزیکی، کارایی و دقت فرآیندهای مالیاتی را افزایش می‌دهد.
• صرفه جویی در زمان و هزینه: هم برای سازمان و هم برای مودیان، زمان و هزینه‌های مرتبط با رسیدگی‌های مالیاتی کاهش می‌یابد.
• ترویج شفافیت: مودیان ملزم به ثبت دقیق و برخط اطلاعات هستند که منجر به شفافیت بیشتر در اقتصاد می‌شود.

نتیجه‌گیری

ماده ۴ قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان، ستون فقرات یک نظام مالیاتی هوشمند و مبتنی بر اعتماد است. این ماده با وضع «اصل بر صحت اطلاعات ثبت‌شده توسط مودی» و «محدودیت جدی در مراجعه ماموران مالیاتی»، گامی اساسی در جهت مدرن‌سازی و افزایش کارایی نظام مالیاتی کشور برداشته است. این رویکرد نه تنها بار مسئولیت مودیان را در ارائه اطلاعات صحیح پررنگ‌تر می‌سازد، بلکه سازمان امور مالیاتی را نیز ملزم به تکیه بر داده‌های سیستمی و اتخاذ رویکردی مبتنی بر تحلیل داده‌ها به جای بازرسی‌های سنتی می‌کند. اجرای صحیح و تدوین آیین‌نامه‌های شفاف برای این ماده، می‌تواند به کاهش تخلفات، افزایش رضایتمندی مودیان و در نهایت، به تحقق عدالت مالیاتی و توسعه اقتصادی پایدار منجر شود.

سوالات متداول

۱. «اصل بر صحت اطلاعات ثبت‌شده توسط مودی» به چه معناست؟
به این معناست که اطلاعاتی که مودی در سامانه مودیان ثبت می‌کند، معتبر و صحیح تلقی می‌شود و سازمان امور مالیاتی در ابتدا نیازی به اثبات آن‌ها ندارد، مگر اینکه دلایل مستندی برای تردید در صحت آن‌ها وجود داشته باشد.

۲. ماموران مالیاتی تحت چه شرایطی می‌توانند به دفاتر و اسناد مودی مراجعه کنند؟
ماموران مالیاتی تنها زمانی می‌توانند مراجعه کنند که سازمان بر اساس اطلاعات متقن، به صحت اطلاعات ابرازی مودی تردید کند. این مراجعه باید در چارچوب قانون و آیین‌نامه‌های مربوطه و با اخذ مجوز کتبی از مراجع ذی‌صلاح صورت گیرد.

۳. آیا این ماده به معنای حذف کامل بازرسی‌های مالیاتی است؟
خیر، به معنای حذف کامل نیست، بلکه به معنای محدودیت و هدفمند کردن بازرسی‌ها است. مراجعات فیزیکی به استثنا تبدیل شده و تنها در صورت وجود تردید مستند و با مجوزهای لازم انجام می‌شود.

۴. نقش آیین‌نامه‌های اجرایی در اجرای این ماده چیست؟
آیین‌نامه‌های اجرایی، جزئیات مربوط به موارد مراجعه ماموران مالیاتی، ضوابط، فرآیند صدور مجوز و حدود اختیارات آن‌ها را مشخص می‌کنند و برای اجرای دقیق این ماده ضروری هستند.

۵. هدف اصلی ماده ۴ چیست؟
هدف اصلی، افزایش اعتماد متقابل بین مودیان و سازمان امور مالیاتی، کاهش فساد و سوءاستفاده، افزایش کارایی و شفافیت نظام مالیاتی و در نهایت، کمک به وصول عادلانه مالیات است.

برای پرسش سوالات بیشتر و دریافت مشاوره تخصصی، به اینستاگرام ما مراجعه کنید: @poryanezafat72