ماده 265 ق.م.م: مرجع رسیدگی به تخلفات مأموران مالیاتی (هیأت رسیدگی به تخلفات اداری)

مقدمه

در نظام حقوقی هر کشور، به منظور تضمین اجرای صحیح قوانین و صیانت از حقوق شهروندان، سازوکارهای نظارتی پیش‌بینی شده است. در حوزه مالیات، که به دلیل ارتباط مستقیم با منافع عمومی و خصوصی، از حساسیت بالایی برخوردار است، وجود چنین سازوکارهایی اهمیت دوچندان می‌یابد. قانون مالیات‌های مستقیم، به عنوان ستون فقرات نظام مالیاتی ایران، ضمن تعیین وظایف و اختیارات مأموران مالیاتی، ابزارهای لازم برای رسیدگی به تخلفات احتمالی ایشان را نیز مقرر داشته است. ماده 265 این قانون، به صراحت به مرجع رسیدگی به تخلفات مأموران مالیاتی اشاره دارد و هیأت رسیدگی به تخلفات اداری را به عنوان مرجع صالح در این زمینه معرفی می‌نماید. این نوشتار به تفسیر و تحلیل جامع این ماده و تبیین نقش حیاتی هیأت مذکور در حفظ سلامت نظام مالیاتی و تضمین حقوق مودیان می‌پردازد.

محتوای اصلی: تفسیر و تحلیل ماده 265 قانون مالیات‌های مستقیم

ماده 265 قانون مالیات‌های مستقیم (مصوب 1366 و اصلاحات بعدی) مقرر می‌دارد:
«مرجع رسیدگی به تخلفات اداری مأموران مالیاتی در انجام وظایف قانونی مربوط به این قانون، هیأت‌های رسیدگی به تخلفات اداری است که در اجرای قانون رسیدگی به تخلفات اداری تشکیل و مطابق مقررات آن قانون عمل می‌نماید.»

تفسیر و تحلیل این ماده نیازمند بررسی دقیق ارکان و مفاهیم کلیدی آن است:

1. دامنه شمول «مأموران مالیاتی»

منظور از مأموران مالیاتی، کلیه کارکنان سازمان امور مالیاتی کشور است که به نحوی در فرایند تشخیص، وصول، اجرا و نظارت بر اجرای قوانین مالیاتی نقش دارند. این افراد شامل سرممیزان، ممیزان، کارشناسان مالیاتی، مدیران مالیاتی، و سایر اشخاصی می‌شوند که در قالب وظایف سازمانی، اختیاراتی در ارتباط با امور مالیاتی دارند. تخلفات آنان در انجام «وظایف قانونی مربوط به این قانون» مورد بررسی قرار می‌گیرد.

2. ماهیت «تخلفات اداری»

تخلفات اداری مأموران مالیاتی طیف وسیعی از اعمال و ترک فعل‌ها را در بر می‌گیرد که مغایر با قوانین، مقررات، آئین‌نامه‌ها، دستورالعمل‌ها و ضوابط اداری سازمان امور مالیاتی و نیز قانون رسیدگی به تخلفات اداری است. این تخلفات می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• عدم رعایت بی‌طرفی و عدالت: اعمال سلیقه شخصی، تبعیض بین مودیان، یا جانبداری.
• سوء استفاده از موقعیت شغلی: دریافت هرگونه وجه یا امتیاز غیرقانونی، اعمال نفوذ، یا استثمار مودیان.
• افشای اطلاعات محرمانه مودیان: نقض حریم خصوصی مالیاتی اشخاص حقیقی و حقوقی که اطلاعات آنها در اختیار مأموران قرار گرفته است.
• تعلل و قصور در انجام وظایف: به تأخیر انداختن بی‌دلیل امور مودیان، عدم پاسخگویی یا نادیده گرفتن درخواست‌های قانونی.
• عدم رعایت تشریفات قانونی: نادیده گرفتن مراحل و الزامات قانونی در فرایند تشخیص و مطالبه مالیات.
• رفتار نامناسب: هرگونه بدرفتاری، اهانت یا برخورد غیرحرفه‌ای با مودیان.

تأکید ماده 265 بر «وظایف قانونی مربوط به این قانون» (قانون مالیات‌های مستقیم) به این معناست که تخلف باید در ارتباط با انجام مسئولیت‌های مالیاتی و اختیارات اعطایی در این حوزه باشد.

3. مرجع رسیدگی: «هیأت‌های رسیدگی به تخلفات اداری»

مهمترین بخش این ماده، معرفی مرجع صالح برای رسیدگی به تخلفات است. این ماده صراحتاً هیأت‌های رسیدگی به تخلفات اداری را به عنوان مرجع انحصاری تعیین می‌نماید. این هیأت‌ها نهادی مستقل از فرایند تشخیص و حل اختلاف مالیاتی هستند و وظیفه اصلی آنها، رسیدگی به اتهامات تخلفات اداری کارکنان دستگاه‌های اجرایی، از جمله سازمان امور مالیاتی کشور، می‌باشد.

ویژگی‌ها و عملکرد هیأت‌های رسیدگی به تخلفات اداری:

• تشکیل و صلاحیت: این هیأت‌ها بر اساس قانون رسیدگی به تخلفات اداری (مصوب 1372) و آئین‌نامه‌های اجرایی آن تشکیل می‌شوند. در هر دستگاه اجرایی یک یا چند هیأت بدوی و در صورت لزوم، هیأت تجدیدنظر وجود دارد.
• نحوه رسیدگی: رسیدگی در این هیأت‌ها بر اساس شکایت افراد (مودیان، سایر کارکنان) یا گزارشات داخلی سازمان آغاز می‌شود. هیأت موظف است ضمن رعایت اصول دادرسی عادلانه، حق دفاع را برای متهم فراهم آورد، تحقیقات لازم را انجام دهد و مستندات را بررسی کند.
• آثار و مجازات‌ها: در صورت احراز تخلف، هیأت می‌تواند یکی از مجازات‌های اداری مقرر در قانون رسیدگی به تخلفات اداری را اعمال کند. این مجازات‌ها شامل اخطار کتبی بدون درج در پرونده استخدامی تا اخراج از خدمت دولتی و سایر مجازات‌های بینابینی مانند کسر حقوق، تنزل گروه و انفصال موقت می‌شود.
• تفاوت با مراجع حل اختلاف مالیاتی: لازم به ذکر است که هیأت‌های رسیدگی به تخلفات اداری با هیأت‌های حل اختلاف مالیاتی که به اعتراضات مودیان نسبت به برگه‌های تشخیص و قطعی مالیات رسیدگی می‌کنند، کاملاً متفاوت هستند. هیأت‌های اخیر به ماهیت مالیات و نحوه محاسبه آن می‌پردازند، در حالی که هیأت‌های رسیدگی به تخلفات اداری به رفتار و عملکرد مأموران مالیاتی رسیدگی می‌کنند.

4. اهمیت و ضرورت ماده 265

وجود این ماده قانونی از چندین جهت حائز اهمیت است:

• حفظ حقوق مودیان: این ماده یک ابزار قدرتمند برای حمایت از مودیان در برابر هرگونه تخلف یا سوء رفتار احتمالی مأموران مالیاتی فراهم می‌کند و به آنها حق پیگیری و شکایت می‌دهد.
• تضمین سلامت نظام اداری: با ایجاد یک مکانیسم نظارتی، این ماده به ارتقاء سلامت اداری، شفافیت و پاسخگویی در سازمان امور مالیاتی کمک می‌کند و مانع از بروز فساد و سوء استفاده از قدرت می‌شود.
• افزایش اعتماد عمومی: آگاهی از وجود چنین سازوکاری، اعتماد عمومی مودیان به سیستم مالیاتی و عدالت‌محوری آن را افزایش می‌دهد که در نهایت به تمکین مالیاتی بیشتر منجر خواهد شد.
• پیشگیری از تخلفات: نفس وجود این ماده و امکان اعمال مجازات، خود عامل بازدارنده‌ای برای مأموران در جهت عدم ارتکاب تخلفات اداری است.

نتیجه‌گیری

ماده 265 قانون مالیات‌های مستقیم، با تعیین هیأت‌های رسیدگی به تخلفات اداری به عنوان مرجع صالح برای رسیدگی به تخلفات مأموران مالیاتی، سنگ بنای مهمی در جهت تضمین عدالت، شفافیت و سلامت نظام مالیاتی کشور محسوب می‌شود. این ماده نه تنها ابزاری برای احقاق حقوق مودیان آسیب‌دیده است، بلکه به عنوان یک عامل بازدارنده قوی، نقش محوری در پیشگیری از سوء استفاده از قدرت و فساد اداری ایفا می‌کند. آگاهی مودیان و مأموران از مفاد این ماده، گامی اساسی در جهت اعتلای فرهنگ مالیاتی و ایجاد محیطی سرشار از اعتماد و احترام متقابل است.

سوالات متداول

1. چگونه می‌توانم از یک مأمور مالیاتی شکایت کنم؟
شما می‌توانید با مراجعه به دبیرخانه هیأت رسیدگی به تخلفات اداری مستقر در سازمان امور مالیاتی کشور یا ادارات کل استانی، شکایت خود را به صورت کتبی ثبت نمایید. همچنین در برخی موارد، امکان ثبت شکایت از طریق سامانه های الکترونیکی سازمان نیز ممکن است فراهم باشد.

2. آیا هیأت رسیدگی به تخلفات اداری به اعتراضات مالیاتی من نیز رسیدگی می‌کند؟
خیر. هیأت رسیدگی به تخلفات اداری فقط به رفتار و عملکرد مأمور مالیاتی رسیدگی می‌کند. برای اعتراض به اصل تشخیص مالیات یا برگه‌های مطالبه و قطعی، باید به مراجع حل اختلاف مالیاتی (مانند هیأت‌های حل اختلاف مالیاتی) مراجعه نمایید.

3. چه تخلفاتی توسط هیأت رسیدگی به تخلفات اداری مورد بررسی قرار می‌گیرد؟
هرگونه تخلف از قوانین، مقررات، آئین‌نامه‌ها، و ضوابط اداری سازمان امور مالیاتی و نیز قانون رسیدگی به تخلفات اداری که توسط مأموران مالیاتی در حین انجام وظایف قانونی مربوط به قانون مالیات‌های مستقیم صورت گیرد، در صلاحیت رسیدگی این هیأت است.

4. آیا شکایت از مأمور مالیاتی می‌تواند بر پرونده مالیاتی من تأثیر منفی بگذارد؟
بر اساس اصول دادرسی عادلانه و استقلال مراجع، رسیدگی به شکایت از مأمور مالیاتی در هیأت تخلفات اداری، نباید به صورت غیرقانونی بر روند رسیدگی به پرونده مالیاتی شما در مراجع حل اختلاف مالیاتی تأثیر منفی بگذارد. این دو مسیر رسیدگی، مستقل از یکدیگر هستند.

5. آیا مجازات‌های اعمال شده توسط هیأت قابل اعتراض است؟
بله، بر اساس قانون رسیدگی به تخلفات اداری، آرای هیأت‌های بدوی در مهلت مقرر قابل اعتراض و رسیدگی در هیأت تجدیدنظر مربوطه هستند.

برای هرگونه پرسش یا مشاوره بیشتر در خصوص قوانین مالیاتی و قوانین کار، می‌توانید به صفحه اینستاگرام ما مراجعه نمایید:

اینستاگرام: @poryanezafat72