تحلیل جامع ماده ۲۶۴ قانون مالیات‌های مستقیم: موارد آغاز رسیدگی دادستانی انتظامی مالیاتی

مقدمه
قوانین مالیاتی ستون فقرات نظام اقتصادی هر کشوری را تشکیل می‌دهند و رعایت دقیق آن‌ها توسط تمامی ذی‌نفعان، از جمله مودیان و مأموران مالیاتی، برای حفظ شفافیت، عدالت و اعتماد عمومی حیاتی است. در این میان، قانون مالیات‌های مستقیم (ق.م.م) به عنوان یکی از مهم‌ترین قوانین کشور، چهارچوب‌های روشنی را برای تعاملات مالیاتی ترسیم کرده است. با این حال، بروز هرگونه تخلف یا قصور از سوی مأموران مالیاتی می‌تواند به تضییع حقوق مودیان یا اختلال در روند صحیح وصول مالیات منجر شود. ماده ۲۶۴ قانون مالیات‌های مستقیم یکی از مواد کلیدی است که به منظور ایجاد سازوکاری برای نظارت بر عملکرد کارکنان سازمان امور مالیاتی و سایر اشخاص مرتبط و رسیدگی به تخلفات احتمالی آن‌ها تدوین گردیده است. هدف از این نوشتار، تحلیل و تفسیر دقیق این ماده قانونی و تبیین موارد آغاز رسیدگی توسط دادستانی انتظامی مالیاتی خواهد بود.

محتوای اصلی

اهمیت و مفهوم ماده ۲۶۴ قانون مالیات‌های مستقیم
ماده ۲۶۴ قانون مالیات‌های مستقیم به صراحت بیان می‌دارد: «دادستانی انتظامی مالیاتی در موارد زیر شروع به رسیدگی می‌نماید:
الف- شکایت اشخاص ذی‌نفع.
ب- گزارشات مراجع نظارتی و بازرسی.
ج- احراز تخلف از طریق بررسی پرونده‌های مالیاتی و یا سایر طرق قانونی توسط دادستان انتظامی مالیاتی.»
این ماده قانونی، ستون فقرات نظارت و اجرای عدالت در حوزه عملکرد مأموران مالیاتی است. وجود چنین ماده‌ای تضمین می‌کند که هیچ تخلفی از سوی کارکنان مرتبط با حوزه مالیات بدون پاسخ نخواهد ماند و حقوق مودیان در برابر عملکرد نادرست یا غیرقانونی حفظ می‌شود. دادستانی انتظامی مالیاتی نهادی مستقل است که وظیفه نظارت بر حسن اجرای قوانین و مقررات مالیاتی توسط کارکنان سازمان امور مالیاتی و سایر اشخاص مرتبط، و در صورت لزوم، رسیدگی به تخلفات احتمالی آن‌ها را بر عهده دارد.

صلاحیت و وظایف دادستانی انتظامی مالیاتی
دادستانی انتظامی مالیاتی بازوی اجرایی سازمان امور مالیاتی در زمینه نظارت و برخورد با تخلفات درون سیستمی است. وظیفه اصلی این نهاد، صیانت از اعتبار و سلامت نظام مالیاتی از طریق رسیدگی به تخلفات انضباطی، مالی و اداری کارکنان است. این تخلفات می‌تواند شامل مواردی نظیر اهمال در انجام وظایف، سوءاستفاده از موقعیت شغلی، تبانی، اخذ رشوه، افشای اطلاعات محرمانه مودیان، یا عدم رعایت قوانین و مقررات باشد.

موارد آغاز رسیدگی توسط دادستانی انتظامی مالیاتی
همانطور که در متن ماده ۲۶۴ ق.م.م اشاره شده است، سه مورد اصلی برای شروع رسیدگی توسط دادستانی انتظامی مالیاتی وجود دارد که در ادامه به تفصیل توضیح داده می‌شوند:

۱. شکایت اشخاص ذی‌نفع (بند الف):
* این بند مهم‌ترین کانال برای مودیان و سایر افراد است تا در صورت مشاهده تخلف یا تضییع حق خود توسط مأموران مالیاتی، اعتراض و شکایت خود را مطرح کنند.
* اشخاص ذی‌نفع می‌توانند شامل مودیان مالیاتی، نمایندگان قانونی آن‌ها، وکیل یا هر فرد دیگری باشند که به نحوی از عملکرد مأموران مالیاتی متضرر شده یا شاهد تخلفی بوده‌اند.
* شکایت باید به صورت مکتوب و با ارائه مستندات کافی به دادستانی انتظامی مالیاتی یا مراجع مربوطه ارائه شود. اهمیت این بند در اعطای حق پیگیری و دادخواهی به شهروندان در برابر هرگونه سوءعملکرد احتمالی نهادهای دولتی است.

۲. گزارشات مراجع نظارتی و بازرسی (بند ب):
* علاوه بر شکایات مردمی، نهادها و مراجع نظارتی داخلی و خارجی نیز می‌توانند مواردی از تخلفات را به دادستانی انتظامی مالیاتی گزارش دهند.
* این مراجع می‌توانند شامل سازمان بازرسی کل کشور، دیوان محاسبات کشور، مراجع نظارتی داخلی سازمان امور مالیاتی، یا حتی هیئت‌های رسیدگی به تخلفات اداری باشند.
* گزارشات این مراجع معمولاً حاصل بررسی‌های دقیق و کارشناسی بوده و از اعتبار بالایی برخوردارند و می‌توانند بدون نیاز به شکایت مستقیم مودی، زمینه ساز آغاز رسیدگی شوند.

۳. احراز تخلف از طریق بررسی پرونده‌های مالیاتی و یا سایر طرق قانونی توسط دادستان انتظامی مالیاتی (بند ج):
* این بند به دادستان انتظامی مالیاتی اختیار می‌دهد که حتی بدون وجود شکایت یا گزارش مستقیم، به صورت خودکار و بر اساس رصدهای داخلی یا اطلاعات به دست آمده از طرق قانونی دیگر، اقدام به شناسایی و احراز تخلف نماید.
* این طرق می‌تواند شامل بررسی‌های دوره‌ای و تصادفی پرونده‌های مالیاتی، نتایج حسابرسی‌های داخلی، اطلاعات واصله از نهادهای قضایی یا امنیتی، یا حتی مشاهدات و اطلاعات عمومی باشد که دادستان انتظامی مالیاتی از آن‌ها مطلع می‌شود.
* این قدرت عمل دادستانی، نقش پیشگیرانه و نظارتی فعال این نهاد را تقویت می‌کند و مانع از پنهان ماندن تخلفات در سیستم می‌شود.

روند رسیدگی
پس از آغاز رسیدگی، دادستانی انتظامی مالیاتی اقدام به جمع‌آوری اطلاعات و مستندات، اخذ دفاعیات از فرد متخلف، و در صورت لزوم، انجام تحقیقات تکمیلی می‌نماید. پس از تکمیل تحقیقات، در صورت احراز تخلف، پرونده جهت صدور رأی و تعیین مجازات به هیئت‌های رسیدگی به تخلفات اداری یا سایر مراجع ذی‌صلاح ارجاع خواهد شد. مجازات‌ها می‌تواند از توبیخ کتبی تا انفصال دائم از خدمات دولتی را شامل شود.

نتیجه‌گیری
ماده ۲۶۴ قانون مالیات‌های مستقیم، سنگ بنای ایجاد شفافیت و عدالت در نظام مالیاتی کشور است. این ماده با تعیین دقیق موارد آغاز رسیدگی توسط دادستانی انتظامی مالیاتی، هم به مودیان این امکان را می‌دهد که حقوق خود را در صورت نقض توسط مأموران مالیاتی پیگیری کنند، و هم به نهادهای نظارتی قدرت عمل می‌بخشد تا با تخلفات احتمالی برخورد قاطعانه داشته باشند. درک صحیح از این ماده قانونی برای تمامی فعالان اقتصادی، مودیان و حتی خود مأموران مالیاتی ضروری است تا از حقوق و تکالیف خود آگاه باشند و به حفظ سلامت و کارایی نظام مالیاتی کشور کمک کنند. این سازوکار نظارتی، در نهایت به تقویت اعتماد عمومی به سازمان امور مالیاتی و تضمین اجرای صحیح و عادلانه قوانین کمک شایانی می‌نماید.

سوالات متداول

۱. چه نوع تخلفاتی تحت شمول ماده ۲۶۴ قانون مالیات‌های مستقیم قرار می‌گیرد؟
* این ماده تمامی تخلفات اداری، مالی و انضباطی مرتبط با انجام وظایف مالیاتی توسط کارکنان سازمان امور مالیاتی و اشخاص مرتبط را پوشش می‌دهد، از جمله اهمال در انجام وظایف، سوءاستفاده از مقام، تبانی، دریافت رشوه، افشای اطلاعات محرمانه مودیان و عدم رعایت قوانین.

۲. چه کسانی می‌توانند بر اساس بند “الف” ماده ۲۶۴ شکایت کنند؟
* هر شخص حقیقی یا حقوقی که به نوعی از عملکرد مأموران مالیاتی متضرر شده یا شاهد تخلفی بوده باشد، می‌تواند به عنوان “شخص ذی‌نفع” شکایت خود را مطرح کند.

۳. تفاوت بند “ب” و “ج” ماده ۲۶۴ در چیست؟
* بند “ب” به گزارشات رسمی مراجع نظارتی و بازرسی اشاره دارد که از بیرون یا بخش‌های نظارتی سازمان به دادستانی می‌رسد. اما بند “ج” به اختیارات دادستان انتظامی مالیاتی در احراز تخلف از طریق بررسی‌های داخلی، پرونده‌های مالیاتی یا اطلاعات به دست آمده از سایر طرق قانونی اشاره دارد که خود دادستان مبدع آن است.

۴. نتایج احتمالی رسیدگی دادستانی انتظامی مالیاتی چیست؟
* پس از رسیدگی و اثبات تخلف، پرونده به هیئت‌های رسیدگی به تخلفات اداری ارجاع می‌شود که می‌تواند منجر به صدور احکام مختلفی از جمله تذکر کتبی، توبیخ، کسر حقوق، تغییر شغل، یا در موارد شدیدتر، انفصال موقت یا دائم از خدمت شود.

۵. آیا مودیان مالیاتی می‌توانند از طریق این ماده، حقوق تضییع شده خود را بازپس بگیرند؟
* رسیدگی‌های دادستانی انتظامی مالیاتی عمدتاً جنبه انضباطی و اداری دارد و به منظور برخورد با تخلفات مأموران است. برای جبران خسارات مالی یا بازپس‌گیری حقوق تضییع شده، مودیان ممکن است نیاز به پیگیری‌های حقوقی و قضایی جداگانه از طریق مراجع صالح دیگر داشته باشند، هرچند نتیجه رسیدگی دادستانی می‌تواند به عنوان مستند در این پیگیری‌ها مفید باشد.

برای دریافت مشاوره‌های تخصصی و پاسخ به سوالات خود در زمینه قوانین مالیاتی و کار، به صفحه اینستاگرام ما مراجعه فرمایید: @poryanezafat72